Tweet
نگاهی به كتاب «مجذوب زبان» اثر یوجین نایدا
یوجین نایدا (Eugene Nida) زبان شناس معاصر آمریكایی(متولد۱۹۱۴) تاكنون ۲۹ كتاب تألیف كرده كه همگی درباره زبان شناسی، زبان شناسی ترجمه، فرهنگ و نیز ترجمه انجیل بوده است. چنین فردی كه آثارش به تمام دنیا راه یافته، نه تنها مجذوب زبان است بلكه خود یكی از كارشناسان و مراجع صاحب نظر در این وادی است. او به زبان های لاتین و یونانی اشراف كامل دارد و در جوانی با آثار زبان شناسانی چون ادوارد ساپیر و لئونارد بلومفیلد آشنایی یافت و به تحصیل این رشته متمایل شد. رساله دكترای او با عنوان «خلاصه ای از نحو انگلیسی» در زمان خود (سال ۱۹۴۳) تنها تحلیل تمام عیار از یك زبان بین المللی بر اساس نظریه سازه های بلا فصل بود. نظریات نایدا در حوزه مطالعات ترجمه و ترجمه شناسی پیشتاز است.
نایدا ترجمه را به دوگونه كاملاً متضاد؛ «صوری» و «پویا» تقسیم می كند. ترجمه صوری به صورت كلمه وفادار می ماند. در این ترجمه، كلمه هرگز از قالب صوری خود خارج نمی شود و طبیعی است كه در چنین ترجمه ای هیچ نوع تعدیل زبانی یعنی افزایش یا كاهش متن اصلی صورت نمی گیرد. چنین ترجمه ای را می توان از طریق ترجمه معكوس ( back translation) دوباره به صورت متن مبدأ درآورد. در این ترجمه، اسم به اسم، صفت به صفت و فعل به فعل ترجمه می شود و در هیچ شرایطی دو جمله به یك جمله و حتی یك كلمه به دو كلمه و برعكس ترجمه نخواهد شد. ترجمه پویا قطب مقابل ترجمه صوری است. در این ترجمه، حرف آخر را پیام متن می زند و صورت صرفاً وسیله ای است در خدمت پیام و چنانچه لازم باشد می توان صورت را كم، زیاد، متفاوت یا حتی حذف كرد تا خواننده به پیام مطلوب دست یابد. مهم دریافت پیام است كه از طریق عاملی درجه دوم(صورت) منتقل می شود.(صلحجو۱۳۷۷، :۶۳- ۶۴)
نایدا علاوه بر كسب مدرك دكترای زبان شناسی، درحوزه علم مسیحیت هم فعال بوده و ملقب به عنوان كشیش است. از آثار مهم او می توان به كتاب های «به سوی علم ترجمه» (۱۹۶۴)، «از زبانی به زبان دیگر» (۱۹۸۶ )و «مجذوب زبان» (۲۰۰۳ ) اشاره كرد. مقاله حاضر نگاه مختصری است به كتاب «مجذوب زبان» (Fascinated by Languages) او.
این كتاب دربرگیرنده ۴ بخش است . در بخش اول، نایدا مروری بر فعالیت های علمی و تخصصی خود دارد و به معرفی تجارب حرفه ای اش در ۹۰ كشور دنیا و مسائلی كه در هر فرهنگ برای ترجمه انجیل با آن روبه رو بوده است، می پردازد. اما به جز اشارات خاص به حوادث تاریخی مانند انقلاب فرهنگی در چین، هیچ گونه زمان بندی مشخصی برای كارش قائل نمی شود. درعوض، دشواری های ترجمه را با توجه به پیشرفت های اجتماعی و سیاسی، مسائل فرهنگی و ماجراهای سفر خود توصیف و آن ها را بر حسب كشور و منطقه تقسیم بندی می كند، او در ابتدا با مروری بر طرح های ترجمه، خواننده را با كارهای خود در آفریقا آشنا می كند. وی مسائل ترجمه را بر اساس فرهنگ، زبان شناسی و موضوع های مذهبی بررسی می كند. برای مثال، در سودان برای عبارت عفو و بخشش (forgiveness) اصطلاح تف انداختن روی زمین در جلوی پای كسی(to spit on the ground in front of someone) ) وجود دارد كه نشانه ای سنتی برای داوری در نزاع های میان افراد است. روشن است كه چنین انطباق های فرهنگی برای بسیاری از افراد دست اندركار ترجمه متون مذهبی مشكل آفرین است. در این بخش، فصل هایی هم به قاره آسیا، آمریكای شمالی ، آمریكای لاتین، اروپای غربی و اروپای شرقی اختصاص دارد و تجارب خویش را در آن مكان ها بیان می كند.
در بخش دوم كتاب، به ترجمه، متون ادبی و تفسیر برمی خوریم. نایدا متخصصان ترجمه ای را معرفی می كند كه در سال های متمادی با آنان همكاری كرده است و خاطر نشان می كند كه ممكن است بهترین مترجمان با زبان شناسی آشنایی نداشته باشند اما باید فرهنگ انجیل عبری و عهد جدید را بدانند. همچنین باید قادر به ترجمه معنی دار متون برای نسل آینده باشند.
در واقع او نسبت به درستی متن بسیار حساس است. در فصلی كه به انجیل به عنوان یك متن ادبی پرداخته می شود، نایدا به این مسأله اشاره می كند كه متون از غنای ادبی بالایی برخوردار هستند اما مترجمان به ندرت نسبت به این صورت های ادبی حساس اند. او در فصل مربوط به تفسیر متن یكی از مسائل عمده پیش روی ترجمه را بیان می كند و معتقد است كه تفاوت های بافتی ممكن است به تفاسیر متفاوت منجر شود. او پیشنهاد می كند كه چنانچه مترجم قادر به یافتن معنای ظاهری واژه زبان مبدأ در زبان مقصد نباشد یا به عبارتی آن واژه در آن زبان وجود نداشته باشد، می تواند از واژه ای در زبان مقصد استفاده كند كه همان نقش ارتباطی را در آن بافت خاص ایفا می كند. به همین دلیل است كه در ترجمه برخی مترجمان می بینیم كه سوپ مرغ به آش رشته ترجمه می شود. زیرا هر دو واژه به لحاظ ویژگی های معنایی، ارتباطی و فرهنگی در زبان های خود یكسان اند.
نایدا در بخش سوم كتاب، به برخی جزئیات حرفه پرجاذبه خود می پردازد. وی به عنوان یك زبان شناس و مردم شناس زندگی خود را وقف درك مسائل ترجمه كرده است. این بخش به ترجمه انجیل اختصاص دارد و به مسائلی مانند این كه ترجمه انجیل نوعی از ترجمه است كه به خودی خود به روش های خاصی نیاز دارد و نیز این كه چرا برای ترجمه انجیل تقاضای زیادی وجود دارد، می پردازد. سپس آینده ای از ترجمه انجیل به دست می دهد و این قسمت را با بحث مسائل مهم ترجمه كه مترجمان كتاب مقدس با آن مواجه اند، به پایان می رساند و این مسائل را از اصطلاحات تا زبان استعاری طبقه بندی می كند.
در فصل آخر با عنوان «تجربه شخصی» نایدا به خودش و این كه واقعاً كیست می پردازد. او خود را كسی كه صرفاً در حال سفر، نوشتن و سخنرانی است، نمی داند بلكه خود را كسی می داند كه سعی در آمیختن جنبه های متفاوت زندگی دارد و می كوشد تا حد ممكن بیندیشد و كار انجام دهد. وی خویش را فردی می داند كه به دنبال گزینش بهترین ها در زبان است و در واقع خود را یك منظور شناس (pragmatist) معرفی می كند.
ارزیابی كتاب
به عنوان یك خواننده بدون هیچ گونه پیش زمینه در امر ترجمه اما با علاقه شخصی و حرفه ای به زبان و فرهنگ می توان كتاب نایدا را نگاهی جذاب به دنیای ترجمه، خصوصاً ترجمه كتاب مقدس معرفی كرد. آنچه در این كتاب جالب توجه به نظر می رسد این مسأله است كه چنین ترجمه ای از یك سو میان تاریخ اجتماعی و ادبیات و از سوی دیگر میان فرهنگ مذهبی و روان شناختی مسیحیان پیوند برقرار می كند.
ممكن است خواننده نسبت به درك شخصی نایدا از بسیاری از متون كتاب مقدس كه در باره آن ها بحث شده دچار تحیر شود، هرچند كتاب چنین قصدی نداشته باشد.این كتاب درباره مردم و سازمان های متعددی كه نایدا با آن ها در سال های متمادی سرو كار داشته است، یعنی متخصصان و مترجمان و نیز متولیان كلیساها و عامه مردم، بحث می كند. كتاب نایدا به عنوان گزارشی نیمه علمی می تواند برای خواننده برانگیزنده، روشنگر و سرگرم كننده باشد.
یكی از مواردی كه نایدا به آن بی توجه بوده است، انسجام پیوستگی و نظم مطالب است. این امر را می توان به طرق مختلف نشان داد . برای مثال، در موارد بسیاری خواننده از بحث مسائل ترجمه به سمت حكایات سفر كشیده می شود و برعكس. در آغاز فصل اول، یك صفحه ونیم به قصه های سفر پرداخته می شود اما این مطالب در چارچوب اصلی برداشت های نایدا از كشورهای گوناگون نمی گنجد. چنین تغییرات ناگهانی از مسائل ترجمه به حكایات سفر و مشاهدات دیگر، در كتاب او فراوان دیده می شوند. به علاوه قسمت مربوط به مناطق جهان با كمال تعجب دارای كیفیتی نابرابر است برای مثال، به قاره آفریقا در یك قسمت جداگانه و یكپارچه پرداخته شده است درحالی كه برای مناطق دیگر این گونه نیست. در قسمت مربوط به هندوستان بیشتر مطالب مربوط به رسومات عجیب و غریب مردم در این كشور است، در حالی كه در قسمت مربوط به تایلند بیشتر به تفاوت های جالب میان فرهنگ ها در درك متون غربی كتاب مقدس با توجه به آنچه بودایی ها از آن استنباط می كنند، می پردازد. همچنین به این گونه تفاوت ها در مناطقی مانند میانمار، برمه، چین، جزایر اقیانوس آرام و... اشاره می شود اما درباره چگونگی حل این مشكلات چیزی گفته نمی شود. نایدا مشكلات ترجمه معنادار را در دو نیمه كتاب شرح می دهد. با این حال میان نیمه مربوط به مناطق یا كشورها و نیمه مربوط به ترجمه بی نظمی آزاردهنده ای به چشم می خورد و نیز مسائل و مشكلات بخش دوم به جز مكان پروژه های ترجمه با ماجراهای بخش اول ارتباط كمی دارند.
با وجود تمام موارد بالا، كتاب برای خواننده خصوصاً برای معلمانی كه به دانش آموزان كشورهای دیگر زبان می آموزند و افرادی كه در چند كشور بیگانه به سر برده اند ، بسیار جذاب است. به هر حال، بهتر است ارزیابی نقادانه از بحث های نایدا در باره جنبه های فنی ترجمه به عهده صاحب نظران گذاشته شود و هر كس كه به زبان و فرهنگ علاقه مند است نباید از توصیف های نایدا از ترجمه انجیل محروم شود زیرا این توصیف ها شاهدی برای كار استثنایی او هستند.
اعظم ارومیه
برگرفته از: روزنامه ایران
اعظم ارومیه
برگرفته از: روزنامه ایران
