نگاهی به كارنامه ترجمه‌های قرآن در سه دهه اخير

[A.m.ir]

دوران انقلاب اسلامی عصر باشكوهی در زمينه ترجمه كلامالله مجيد محسوب میشود و در اين دوران افراد بسياری با نگاهها و سبكهای جديد به برگردان متن قرآن كريم به زبان فارسی روی آوردند و با اين تلاشها، بسياری از كاستیهای ترجمههای قرآن در قرنهای گذشته جبران شد.
ترجمه قرآن كريم در طول قرون گذشته مهمترين راهی بوده است كه افراد غير عربزبان هم به معارف والای قرآن كريم دست يابند. ترجمه قرآن به فارسی نه تنها از جهت تعداد و سابقه نگارش، بلكه از لحاظ تنوع در روشها و سبكهای ترجمه نيز در ميان ساير زبانها بینظير است. در زبان فارسی، قرآن بارها به روش تحتاللفظی، معادل، معنايی، آزاد و ارتباطی ترجمه و به سبكهای گوناگون مانند آهنگين، منظوم، دو زبانه، همراه با پاورقیهای تفسيری و غيره ارائه شده است. همه اين ترجمهها نشان از توجه و استقبال ويژه ايرانيان و فارسیزبانان به اين كتاب آسمانی دارد، از اين رو مترجمان قرآن متناسب با گرايشها، سليقهها و سطوح مختلف علمی به ترجمه قرآن پرداختهاند.

ترجمههای قرآن در گذر تاریخ

نخستين ترجمه قرآن كريم شناحته شده به زبان فارسى، مربوط به قرن سوم يا چهارم هجری است؛ اما اين سخن كه تا سده سوم يا چهارم هجرى هيچ ترجمه اى از قرآن به زبان فارسى وجود نداشته است، نمىتواند صحيح باشد؛ زيرا مردمی كه تشنه آگاهی از دين نو و فهم معانی قرآنی بودهاند و بيشتر آنان هم زبان عربی را نمیدانستند بايد ترجمه يا ترجمههايی از قرآن در دست داشته باشند. از اين رو بايد گفت تاريخ نخستين ترجمه قرآن به زبان فارسى بهدرستى روشن نيست و پيش از ترجمههاى كامل و رسمى قرآن، ترجمه گونههایى پراكنده و غير رسمى از بخش بخش قرآن در ميان ايرانيان رواج داشته است.
نخستين سند تاريخى مكتوب در اين رابطه نامه هاى پيامبر اكرم(ص) به زمامداران كشورهاى ديگر از جمله ايران است كه در آن، آيات قرآن توسط سفيران و فرستادگان نبى اكرم(ص) ترجمه شده است.
دومين شاهد تاريخى، ترجمه سلمان فارسى از قرآن است. اگرچه برخی ادعا كردهاند كه سلمان فارسی تمام قرآن را در زمان پيامبر اكرم (ص) يا در زمان خلفاى راشدين به فارسى ترجمه كرده است، اما براين مدعا دليلى ارائه نشده است. آنچه شهرت بيشترى دارد اين است كه سلمان سوره حمد را به در خواست ايرانيان به فارسى ترجمه كرد و آنان تا زمانى كه زبانشان به عربى عادت كند در نماز از اين ترجمه استفاده میكردند.
به گفته برخى مورخان، اشاراتى نيز در نگارشها و آثار پيشينيان آمده است كه فارسىزبانان پيش از سده چهارم نيز به ترجمه قرآن پرداخته اند؛ چنانكه آوردهاند كه «موسى بن سيار اسوارى» قرآن را به فارسى تفسير مىكرد.
آنچه در نوشته مورخان يافت میشود ايرانيان مسلمان عاشقانه و عالمانه در راه ترجمه قرآن كوشيدهاند و پس از تحولی كه چند دهه پيش با ورود ترجمههايی مانند ترجمه مرحوم «الهی قمشهای» در زمينه ترجمه قرآن رخ داد، همواره حركتی رو به جلو و در راستای رفع كاستیها و افزودن بر دقتها در ترجمه قرآن مشاهده شد.

نگاهی به ترجمههای قرآن در سالهای پس از انقلاب اسلامی

پس از انقلاب اسلامی ايران نيز حدود 30 ترجمه قرآن به زبان پارسی تدوين و منتشر شد. اين مجموعه گرانسنگ، فرصت بیمانندی را برای زبان ملی و قرآنپژوهی پديد آورده است تا در آيندهای خجسته و مبارك، «عصر جهش بزرگ» در برگردان كتاب آسمانی به زبان فارسی نمايان شود. اين اتفاق نادر، در پرتو تلاش قرآنپژوهان ارجمند و اديبان ناموری پديدار شد كه كولهبار تجربه عمر را با ممارست ساليان طولانی در ساحت ترجمه قرآن همراه ساختند و نمادی رفيع از تكاپوی بشری در فهم و عرضه زبانی كتاب آسمانی نماياندند.

مترجمان قرآن در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی

در دوران معاصر و در دو دهه اخير افرادی مانند، حسين استادولی، ابوالقاسم امامی، عبدالمحمد آيتی، اصغر برزی، ابوالقاسم پاينده، علیاصغر حلبی، مصطفی خرمدل، بهاءالدين خرمشاهی، علیاكبر سروری، طاهره صفارزاده، سيد محمدرضا مصطفوی، محمدمهدی فولادوند، جلالالدين فارسی، احمد كاويانپور، علی كرمی فريدن، علی موسوی گرماردوی، حسين استادولی، محمود ياسری و معصومه يزدانپناه به ترجمه منثور قرآن روی آوردند.

كرمخدا امينيان، محمد شائق قمی، شهاب تشكری آرانی و اميد مجد هم در دوران معاصر شيوه جديدی را در ترجمه قرآن باب كردند و اين كلام آسمانی را به صورت منظوم ترجمه كردند.

معزی

ترجمه شيخ محمد كاظم معزی از قرآن كريم ترجمهای كلمه به كلمه و دقيق است كه در سال 1377 هجری شمسی برای نخستينبار به چاپ رسيد. در اين ترجمه توجهی به اسلوب و ساختار زبان فارسی نشده است. نثر ترجمه روان و گويا نيست. با اين وجود ترجمهای نسبتاً دقيق است و از استحكام قابل توجهی برخوردار است.

اين ترجمه، توضيح و اضافات تفسيری به همراه ندارد؛ از اينرو معنای بسياری از آيات نارسا شده است. افزون بر اين اشكالاتی همچون ضعف در ساختار جملهبندی، عدم رعايت قواعد نگارش، ترجمه نادرست فعل ماضی استمراری و حتی وجود غلطهای چاپی را برای اين ترجمه بر شمردهاند.

اگرچه برخی از محققان ترجمه مرحوم معزی را آخرين ترجمه تحتاللفظی مهم و معنادار قرآن كريم دانستهاند كه به سبك و سياق هزارساله ترجمه تحتاللفظی قرآن كريم در زبان فارسی حسن ختام میبخشد. اما با توجه به ارائه چندين ترجمه تحتاللفظی ديگر پس از اين ترجمه، كه اهميت برخی از آنان از ترجمه معزی كمتر نيست، اين سخن را بهسادگی نمیتوان پذيرفت.

محمود ياسری

آيتالله حاج شيخ محمود ياسری از علمای باتقوای تهران و امام جماعت مسجد ارك بود. ايشان در طول عمر با بركت خود ترجمهای فارسی را از قرآن به سرانجام رساندند كه به عنوان خلاصةالتفاسير توسط كتابفروشی اسلاميه در سال 1363 به طبع رسيده است. اين ترجمه همراه با تفسير مختصر و تجويد است كه آيتالله ابوالحسن شعرانی تصحيح آن را به عهده گرفته است. علاوه بر اين ترجمه ياد شده توسط آقای حائری نيز تصحيح شده و از سوی بنياد فرهنگی امام مهدی(عج)در سال 1373 منتشر شده است. اين اثر، ترجمهای تحتاللفظی و روان است كه توضيحات تفسيری بدان افزوده شده و بخشی از اين توضيحات از اصل ترجمه تفكيك شده و در داخل پرانتز قرار گرفته است و بخش ديگر بدون پرانتز در داخل متن افزوده شده است. نگارش اين ترجمه نسبتا روان است، ولی قواعد نحوی زبان فارسی به طور كامل در آن رعايت نشده است.

اشرفی تبريزی

محمود اشرفی تبريزی از روحانيون و خطاطان معاصر است. از او قرآنهای متعددی به خط نسخ به طبع رسيده است. وی ترجمهای از قرآن مجيد ارائه داده كه توسط انتشارات جاويدان در سال 1373 منتشر شده است. اين اثر ترجمهای است تحتاللفظی همراه با خلاصه التفسير كه تفاسير برخی آيات در حاشيه قرآن نگاشته شده است. در ترجمه نيز افزودههای كوتاه و مختصری وجود دارد كه غالباً به وسيله پرانتز جدا و مشخص شدهاند.

داريوش شاهين

داريوش شاهين از مترجمان و پژوهشگران عرصه فرهنگ و ادب در اوايل قرن چهارده هجری متولد شد. از زندهياد شاهين بيش از 300 جلد تأليف، ترجمه و مجموعههای مختلف و داستان در عرصههای ادبيات، شعر و مذهب به يادگار مانده است.

يكی از آثار برگزيده وی ترجمهای است از قرآن مجيد كه در سال 1359 در دو جلد از سوی انتشارات جاويدان به چاپ رسيد.

اين اثر ترجمهای است ادبی با توضيحاتی كوتاه ضمن آيات، توضيحاتی نيز پس از پايان هر سوره آورده شده است كه به معنی واژهها، شأن نزول و تاريخ و امثال آن میپردازد. روش ترجمه در مواردی بهصورت آزاد و در مواردی نيز با تطبيق دقيق ترجمه با اصل آيه است. تلاش مترجم بر آن بوده كه تمامی كلمات قرآن را ترجمه كرده و حتی حروف را نيز به نوعی معادليابی میكند.

عبدالمحمد آيتی

استاد عبد المحمد آيتی (متولد 1305) يكی از برجستهترين مترجمان و ادبای امروز ايران و عضو فرهنگستان زبان و ادبيات فارسی است. ترجمه او از قرآن كريم در سال 1367 به چاپ رسيد و با استقبال خوانندگان و توجه ويژه منتقدان عرصه ترجمه مواجه شد. به اعتقاد يكی از ترجمهپژوهان معاصر اين اثر ارزش ادبی فراوان دارد و از جمله آثار ماندنی و جاويد به شمار میرود. وی سلامت و استحكام جملهبندی، پرهيز از سرهنويسی فارسی، اجتناب از عربیگرائی افراطی و دوری از هرگونه حشو و زوائد را از ويژگیهای اين ترجمه ارزشمند میداند. البته همين ترجمهپژوه، بيش از صد و هفتاد اشكال خرد و كلان نيز بر اين ترجمه گرفته است. اين ترجمه از جهت گزينش معادلهای زيبا برای كلمات موجود در قرآن ستوده شده است. به دليل اهميت و ارزش ترجمه آيتی مقالات متعددی در نقد آن به رشته تحرير در آمده است و اين ترجمه را از جهت ساختار نحوی و صرفی عبارات، واژهگزينی، عدول از قرائت مشهور و ميزان دخالت عنصر تفسير بررسی كردهاند.

ابو القاسم امامی

ابوالقاسم امامی از استادان دانشكده الهيات دانشگاه تهران دارای ترجمهای از قرآن مجيد است كه در سال 1370 هجری شمسی منتشر شده است. در اين اثر مترجم سعی كرده با استفاده از توانايیهای زبان فارسی دری و ترجمههای كهن فارسی ترجمهای استوار ارائه دهد، كه از جهت بلاغت و شيوايی همخوان و هماهنگ با قرآن باشد. از اين جهت ترجمهای محتوايی با در نظر گرفتن قواعد زبانی و مراعات شر ايط ساختاری جملات در زبان فارسی ارائه شده و افزودهها و توضيحات در آن به چشم نمیخورد و موارد اندكی كه موجود است بدون پرانتز در داخل متن ذكر شده است. علاوه بر اين آنچه از آيات به ضرورت بلاغت حذف شده در پاورقی توضيح داده شده تا متن كلام دچار از هم گسيختگی نشود. يكی ديگر از نكات مثبت ترجمه اين است كه برای بسياری از كلمات قرآنی كه عين عربی آنها در ترجمههای ديگر ذكر شده معادليابی شده است. يكی از ترجمهپژوهان معاصر اين ترجمه را بهترين ترجمه قرآن تا زمان حاضر دانسته است و برای آن ويژگیهائی مانند: معادليابی كلمات قرآن بر پايه فارسی روان، نشان دادن توانايی زبان فارسی در ارائه پيام الهی، ارائه هنر زيباشناختی لفظی و معنوی زبان فارسی و درآميختن اسلوب ادب و شيوه هنر بر شمرده است.

سيد جلالالدين مجتبوی

سيد جلالالدين مجتبوی كه چندين سال رياست دانشكده ادبيات و علوم انسانی دانشگاه تهران را بهعهده داشت آثار متنوعی در زمينه ترجمه از زبان انگليسی و عربی تأليف كرده است. يكی از ارزشمندترين آثار ماندگار استاد، ترجمه و توضيح قرآن حكيم است كه توسط حسين استادولی ويرايش شده و در سال 1372 چاپ و منتشر شده است.

اين ترجمه از دقيقترين و صحيحترين ترجمههای معاصر است. مترجم تأكيد بسياری بر رعايت دقت و همگامی ترجمه با متن داشته است. روش مترجم مطابقت دقيق ترجمه با متن آيات بوده كه اضافات و توضيحات تفسيری را برای درك و فهم معانی آيات همراه ترجمه آورده است.

مترجم در مؤخره اعلام میكند كه در اين برگردان تا آنجا كه ميسر بوده از كلمات فارسی استفاده كرده ولی اعتقادی به نوشتن فارسی سره نداشته است. يكی از خصوصيات ممتاز اين ترجمه آن است كه مترجم سعی كرده از كلمات عربی كمتر استفاده كند و برای آنها معادلهای فارسی در نظر بگيرد و ديگر اينكه در برگرداندن واژه های قرآنی و تركيب آيات دقت زيادی به كار گرفته است.

احمد كاويانپور

احمد كاويانپور سرهنگ ارتش و از خاندان علم و دين است. او پس از آنكه در سال 1357 از خدمت ارتش بازنشسته شد به تحقيق و پژوهش روی آورد و از جمله قرآن را به زبان آذری و فارسی ترجمه كرد. ترجمه كاويانپور در سال 1372 از سوی انتشارات اقبال منتشر شد.

اين اثر كه ترجمهای ادبی و شيوا همراه با توضيحات و زيرنويس است با استفاده از تفسير ابوالفتوح رازی و كشفالحقايق نگارش يافته است. در تقريظی كه آيتالله وحيدی بر اين اثر نگاشته است آن را ترجمهای دقيق ناميده كه در آن سعی شده است، هيچ چيز و لو يك حرف در ترجمه از متن قرآن زياد كم نشود. همچنين وی اين ترجمه را از جهت روان و ساده بودن و دقت در واژهگزينی ستوده است.

اين ترجمه همچنين توضيحات و اضافات زيادی دارد كه شامل نكات تفسيری، شرح آيات و واژگان و ذكر مخدوفات میشود كه اكثر آنها داخل پرانتز قرار گرفته و بخش از آن نيز در زيرنويس ارائه شده است.

كاظم پورجوادی

كاظم پورجوادی از مترجمان و قرآنپژوهان معاصر است. ترجمه او از قرآن سليس و روان است كه بر اساس قواعد نحوی زبان فارسی و به تعبير مترجم از انتخاب برابر نهادههای فارسی و حداقل كلمات و واژههای دخيل نگارش يافته است. بهاءالدين خرمشاهی كه ويراستار اين ترجمه است آن را چنين معرفی میكند: «اين ترجمه يكی از روانترين و خوشخوانترين ترجمههای عصر جديد است. اما همواره ميزان دقت علمیاش و مطابقهاش با نص مقدس قرآن، به اندازه روانی و خوشخوانی اش نيست.» روش ترجمه، روش معادل است و دارای توضيحات مختصری در داخل پرانتز است. بر ترجمه پورجوادی انتقاداتی مانند عدم دقت در ترجمه آيات اعتقادی، عدم دقت در معادلگزينی، ايجاز مخل، رعايت نشدن همسانی در ترجمه و ابهام در ترجمه ذكر شده است.

علی موسوی گرمارودی

ترجمه سيد علی گرمارودی از قرآن كريم در سال 1383 منتشر شد. مؤلف اديب اين اثر برای نگارش آن كه يكی از دقيقترين و ادبیترين ترجمههای قرآن است. خرمشاهی كه مقدمه مفصلی بر اين ترجمه نوشته است شيوائی، امانت و زيبائی آن را ستوده است. مترجم در مؤخره ترجمه چند ويژگی مهم را برای آن بر میشمارد؛ از جمله آنكه زبان ترجمه، نثر معيار با اندك چاشنی باستانگرائی است. در اين اثر مترجم برای برخی از كلمات معادلهائی را از كلماتی كه در زبان معيار يا در متون كهن بهكار رفته برگزيده است؛ مانند ترجمه «جبار به كامشكن». وی در ترجمه واژگان به وجوه و نظائر هر كلمه توجه داشته و برای كلماتی كه دارای چند معنا بوده و در هر جا معنای متناسب آورده است. افزون بر اين نكات ويرايشی در متن ترجمه به طور كامل رعايت شده است. يكی از امتيازات مهم اين اثر، زير نويسهای بسيار سودمند و علمی آن است كه در آنها گزينش برخی از واژهها به منابع فارسی قديم و جديد مستند شده است.

تفسير راهنما

يكی از كارهای ارزنده مركز فرهنگ و معارف قرآن تدوين نخستين تفسير قرآن با روش تركيبی است. جلد نخست اين تفسير 20 جلدی كه با ساماندهی و تكميل يادداشت های قرآنی انديشمند قرآن پژوه آيتالله هاشمی رفسنجانی شكل گرفته است. اين تفسير نخست ترجمه آيات را به همراه نداشت اما پس از انتشار هفت جلد مركز بر آن شد كه ترجمه ای برآن بيافزايد. در سال 1385 ترجمه آيات بهطور مستقل چاپ شد.

ترجمه تفسير راهنما يكی از ترجمههای گروهی از قرآن است كه با همت گروهی از پژوهشگران مركز فرهنگ و معارف قرآن به ويزه حججالاسلام صالحی نجفآبادی، انصاری محلاتی و طالبی به رشته تحرير آمد است.

مولفان اين ترجمه تلاش كردهاند تا با رعايت نثر معيار، ترجمهای مطابق و معادل ارائه كنند. بنابر آنچه در موخره ترجمه آمده است در اين ترجمه به معنای اصلی واژهها توجه ويژهای شده و از ذكر لازم معنی يا مراد تفسيری اجتناب شده است. توضيحات تفسيری بسيار اندك بوده و افزودههای تفسيری در قلاب قرار گرفته است تا در مرز ميان ترجمه و تفسير رعايت شود.

ويژگی ممتاز اين ترجمه واژهگزينی آن است. مترجمان تلاش كردهاند معانی واژهها را آنگونه كه هست منعكس كنند و ساختار عبارات نيز به گونهای مورد توجه قرار گيرد كه ترجمه از معنای مراد آيه فاصله نگيرد.

محمدمهدی فولادوند

«محمدمهدی فولادوند» فرزند مرحوم محمدحسين بختياری است. فولادوند در چندين انجمن علمی چون انجمن فلسفه ايران و علوم انسانی يونسكو و انجمن شعرای فرانسه و نويسندگان فرانسه زبان عضويت دارد. از وی نزديك به 30 جلد كتاب به فارسی و فرانسه منتشر شده است. مهمترين اثر وی ترجمه قرآن كريم به فارسی است كه در سال 1373 با ويرايش «محمدرضا انصاری» و «سيدمهدی برهانی» چاپ و نشر يافته است. ترجمه استاد فولادوند ترجمهای است به فارسی امروزی و سرراست و ساده و بدون سبك و فاقد گرايشهای خاص و افراطی است؛ يعنی نه فارسیگرايی مفرط دارد و نه عربیگرايی: نحو عبارات، پيچيده نيست و بسيار مفهوم است. مهمترين ويژگی اين اثر دقت بینظير مترجم در مطابقت آن با متن مقدس قرآن كريم است به گونهای كه حتی تأكيدهايی را كه در نثر و زبان عربی و نيز قرآن كريم فراوان و در فارسی بسيار كمياب است به نحوی ظاهر كردهاند در مواردی حدود 2 يا 3 درصد.

اين ترجمه دارای توضيحاتی است كه در داخل دو قلاب قرار گرفته است. روش مترجم در ترجمه ميانهای از ترجمه تحتاللفظ و ترجمه محتوايی است يعنی دقت و مطابقت ترجمه با اصل آيه و همچنين خوشخوانی و روانی آن هيچكدام فدای ديگری نشده است. علاوه بر اين يكی از ويژگیهای كمنظير ترجمه حاضر، همت مترجم در ارائه يك ترجمه آهنگين در سورههای مكی انتهای قرآن است.

بدون اغراق اين ترجمه يكی از دقيقترين و شيواترين ترجمههای معاصر است. ملكيان، مهدویراد، خرمشاهی، خانی در مؤخره ترجمه، آن را از حيث صحت و امانت و به كارگيری معادلهای مصطلح در فارسی امروزين و در عين حال روانی، شيوايی و سادگی بهترين ترجمه در ميان ترجمههای منتشر شده در پنجاه سال اخير میدانند.

بهاءالدين خرمشاهی

بهاءالدين خرمشاهی (متولد 1324 هـ.ش) از قرآنپژوهان و مترجمان معاصر است كه آثار بسياری در زمينه حافظپژوهی و قرآنپژوهی دارد. يكی از مهمترين آثار وی ترجمه قرآن كريم همراه با توضيحات و واژهنامه است.

ترجمه مورد نظر ترجمهای معادل است كه نكات نحوی و صرفی به خوبی در آن دخالت داده شده است نثر آن روان و امروزين و در عين حال ادبی است در مواردی كه توضيحی لازم بوده توضيحات و اضافات در ميان ترجمه در داخل دو قلاب قرار داده است. ترجمه آيات در نيمه بالايی صفحه قراردارد و تفسير و توضيحات بيشتر در نيمه پايانی قرار داده شده است.

علاوه بر ترجمه و تفسير اين اثر دارای پيوستهايی شامل گفتار مترجم، مقالههايی تحت عناوين قرآن و قرآنپژوهی، تحريفناپذيری قرآن، فهم قرآن با قرآن، كلمات فارسی در قرآن مجيد و واژهنامه است.

خرمشاهی در مقدمه ترجمهاش ويژگیهای همچون دقت و صحت، پيروی از نثر معيار، حفظ كلمات و عبارات قرآنی رايج مانند ايمان، زكات، رعايت ساختار كلمه در ترجمه (يعنی ترجمه صفت به صفت و فعل به فعل) واژهسازی در موارد ضروری و دخالت ندادن عنصر تفسير در ترجمه را بر شمرده است.

محسن قرائتی

تفسير نور اثر محسن قرائتی (متولد 1322 ش) تفسيری است كه در آن به شيوهای جذاب و نو، پيامهای تربيتی قرآن استخراج و ارائه شده است. تفسير نور علاوه بر تفسير، ترجمه آيات را به صورت مجزا نيز ارائه میكند و به ترتيب شامل آيات، ترجمه، توضيح، پيامها و نكتهها است. اين اثر تفسيری ساده و روشن و قابل استفاده عموم مردم است. بخش ترجمه تفسير نور، ترجمهای ساده و روان و غير مكلف است. نثر واژهگزينی آن نثری مطابق با زبان معيار دارد. در مواقع ضروری جهت انتقال درست مفاهيم و پيام آيه، به توضيحات اندك محتوايی و بعضاً ممزوج با ترجمه يا مشخص شده در پرانتز، اكتفا میكند.

سيد كاظم ارفع

ترجمه سيد كاظم ارفع در سال 1381 توسط انتشارات فيض كاشانی به چاپ رسيد. مزيت اين ترجمه در روانی عبارات خوشخوانی آنها است. عبارت آن بسيار ساده، بیپيرايه و قابل فهم عموم است هر كس به راحتی میتواند از اين ترجمه استفاده كند. بر اين ترجمه انتقاداتی نيز وارد شده است از جمله: عاری بودن ترجمه از هرگونه توضيح حتی در موارد ضروری و برخی اشتباهات كه از نبود دقت در مسائل ادبی سرچشمه گرفته است.

اصغر برزی

ترجمه اصغر برزی از قرآن كريم ترجمهای ادبی و روان است. مترجم به دنبال آن است كه ترجمهای دقيق و با رعايت نكات ادبی ارائه دهد. از اينرو پس از ترجمه هر آيه برخی نكات نحوی را يادآوری میكند و از اين جهت در بين ترجمههای موجود كاری ممتاز و بیسابقه انجام داده است. اين روش به خوانندگانی كه با تجزيه و تركيب و مباحث نحو عربی آشنا هستند كمك میكند تا با دقت بيشتری معنای آيات را درك كنند افزون بر اين مترجم با آوردن توضيحات اندكی در برخی موارد سعی كرده شأن نزول و يا ابهام موجود در متن را نيز تا حدودی برطرف كند. در بررسیهای نحوی اين ترجمه چند نكته حائز توجه است: نخست آنكه تنها جملات ساده تجزيه و تركيب شدهاند و جملات پيچيده و مشكل كمتر مورد بررسی قرار گرفتهاند و دوم در برخی موارد اشتباه در تحليل نحوی موجب شده تا مترجم در ترجمه نيز اشتباه كند.

ابوالفضل بهرامپور

«ابوالفضل بهرامپور» يكی از قرآنپژوهان پركاری است كه به سبكی جذاب به تفسير قرآن میپردازد. او هنگام نگارش تفسير 30 جلدی خود با عنوان نسيم حيات به ترجمه آيات نيز پرداخت، آنگاه ترجمه آيات را به طور مجزا با ويرايش جديد به چاپ رساند. «ترجمه بهرامپور»، ترجمهای سليس و روان از قرآن است با توضيحات تفسيری اندكی كه در ميان دو قلاب قرار گرفتهاند. يكی از ويژگیهای اين ترجمه شرح لغات است كه در كنار متن آيات به ريشهيابی و بيان معنای واژگان میپردازد. اين قسمت از ترجمه كه بيشتر جنبه آموزشی دارد برای كسانی كه می خواهند از ترجمه قرآن اطلاعات بيشتری بهدست آورند مفيد است. از ديگر ويژگیهای اين ترجمه، دقت در ترجمه كليه حروف و كلمات قرآن است. حتی ادات تأكيد نيز با دقت ترجمه شدهاند. به اين ترجمه نقدهايی نيز وارد شده است، از جمله: نبود هماهنگی در ترجمه آيات مشابه، نبود وجود دقت لازم در ترجمه برخی از كلمات، تكراری بودن كلمات ترجمه شده در حاشيه قرآن، ناهماهنگی ترجمه كلمات در قسمت آموزشی و متن ترجمه.

معصومه يزدانپناه

ترجمه دو زبانه معصومه يزدانپناه از قرآن كريم ترجمهای امروزی، خوانا، خوشخوان و شيوا و ادبی است و با نثر معيار مطابق است. آنگونه كه مترجم خود ادعّا میكند ترجمهای آزاد و در عين حال دقيق را ترجيح داده است؛ اما باتوجه به ويژگیهای ترجمه بايد آن را در شمار ترجمههای «معادل» از قرآن محسوب كرد. سعی مترجم آن بوده كه «كمترين افزودگی مهم تفسيری را در داخل قلاب» گذارد، لذا توضيحات تفسيری اندك آن كاملا مجزّای از متن است.

از ويژگیهای جالب اين ترجمه ارائه واژهنامهای از لغات مهم هر صفحه به دو زبان فارسی و انگليسی است.

حسين استادولی

حسين استادولی يكی از ترجمهپژوهان معاصر است كه در زمينه نقد ترجمههای قرآن مقالات متعددی به چاپ رسانده است. او پس از بررسی ترجمههای قرآنی و ويرايش چند ترجمه مهم مانند: ترجمه جلالالدين مجتبوی، الهی قمشهای، آيتالله مشكينی و دكتر موسوی گرمارودی در اواخر سال 1375 خود نيز ترجمه مستقلی ارائه داد. اين ترجمه كه در سال 1385 به چاپ رسيد به گفته مؤلف از ويژگیهائی چند مانند «دقت در ترجمه واژگان»، «سلامت و روانی عبارات» و «توجه به فصاحت و بلاغت قران» برخوردار است. در اين ترجمه فارسیگرائی افراطی به كار نرفته و واژههايی مثل ايمان، يقين، انقاق ترجمه نشده است. ترجمه حسين استادولی از توضيحات تفسيری نيز خالی نيست و در مواردی جهت روشن كردن معنای آيه يا اتصال آن با آيات قبل توضيحاتی در متن داده شده است؛ اما اين توضيحات به دقت با دو قلاب از متن جدا و توضيحات مفصلتر نيز در پاورقی ارائه شده است و در آنها به حل برخی معضلات يا شأن نزولها يا متشابهات پرداخته است.

محمد خواجوی

محمد خواجوی از مترجمان و حكمتپژوهان معاصر است كه اكثر قريب به اتفاق آثار ملاصدرا بزرگترين فيلسوف قرون اخير ايران را به فارسی ترجمه كرده است. ترجمه او از قرآن مجيد در سال 1369 (ه. ش) ارائه شد. ترجمه محمد خواجوی ترجمهای است بر مبنای وجوه نظاير آن طور كه مترجم در مقدمه ترجمهاش آورده است. هدف از چنين روشی آشكار ساختن وجوه معانی و روشنتر كردن ترجمه و ابهامزدايی است. اين ترجمه توضيحات و اضافات بسياری كمی دارد كه در داخل دو قلاب قرار گرفته است. اسلوب و زبان متن ترجمه به طور كلی امروزی و ساده و در عين حال روان و گويا بوده و بر اساس قواعد دستور زبان فارسی نگارش يافته است.

مصطفی خرمدل

دكتر مصطفی خرمدل از دانشوان و قرآنپژوهان مشهور كردستان ايران است. ترجمه خرمدل از قرآن با عنوان «ترجمه و تفسير نور» در تهران توسط نشر احسان چندينبار به چاپ رسيده است. اين اثر در حقيقت ترجمهای روان و معنايی محسوب میشود كه به گفته مترجم ترجمهای گويا رسا و تفسيرآميز از آيات قرآن كريم است. وی افزودههای تفسيری را درون پرانتز جای داده تا خواننده بتواند به آسانی آنها را از ترجمه آيات باز شناسد. افزون بر آن واژگان و عبارات دشوار را به اختصار، اما روشنگر توضيح داده است. علاوه بر اين مترجم هرگاه ضرورتی احساس كرده به نكات قابل توجه و ارزشمندی اشاره كرده است. از ديگر ويژگیهای اين اثر اشاره به تناسب و ارتباط آيات است. مؤلف هر جا كه تشخيص داده معنای آيهای با آيهای ديگر در ارتباط بوده را به آن ارجاع داده است. اين اثر به نثری امروزی و آسان فهم و به دور از افراطیگرايی در گرايش به فارسی يا عربی نگارش يافته است و از لحاظ مطابقت با متن نيز نسبتا دقيق است. برخی قرآنپژوهان اين اثر را از جهت جامعيت مطالب آن در زمينه ترجمه و تفسير و لغات قرآنی ستودهاند و بر روانی و دلپذيری نثر آن، هنرمندانه بودن تلفيق ترجمه آيات با تفسير در عين حفظ مرزبندی آنها و عالمانه بودن ارائه توضيح اصطلاحات قرآنی در پانوشتها تأكيد كرده اند.

آيتالله مكارم شيرازی

ترجمه آيتالله مكارم شيرازی ترجمهای روان و سليس از قرآن است كه اكنون در شمار ترجمههای رايج قرآن قرار دارد. اين ترجمه در اصل بخشی از تفسير نمونه بوده كه توسط گروهی از محققان حوزه تحقيق و باز نگری شده است و با ويراستاری «جواد محدثی» در سال 1373 چاپ شده است. روش ترجمه، معنائی و يا به تعبير «مترجم محتوا به محتواست» كه در آن معانی به طور دقيق از لباس زبان اول برهنه میشود و در مغز جای میگيرد سپس به طور دقيق به لباس زبان دوم آراسته میشود. از آنجا كه هدف ارائه ترجمهای روان، گويا و در عين حال دقيق و محكم برای همگان مخصوصاً نسل جوان تحصيل كرده امروز بوده، نثر ترجمه كاملاً ساده و عامه فهم انتخاب شده و با آوردن توضيحات تفسيری ابهامهای موجود در فهم آيه برطرف شده است.

مصطفی رحماندوست

ترجمه جزء سیام قرآن كريم توسط «مصطفی رحماندوست» شاعر معاصر برای آشنايی كودكان و نوجوانان با قرآن در يك جلد ترجمه انجام شده است. قلم روان و صميمی مترجم و سبك ساده و بیپيرايه ترجمه قابل تحسين است. زبان ترجمه امروزی است و واژهگزينی آن علاوه بر مطابقت با نثر معيار، ناظر به فهم و درك مخاطب ـ كودك و نوجوان ـ بوده است و از حجم توضيحات تفسيری متوسطی بسته به نياز مخاطب بر خوردار است. اين توضيحات قابل توجه تفسيری، بدون هيچگونه تمايز، داخل در متن عرضه شدهاند. از ويژگیهای اين ترجمه میتوان به نياز سنجی مترجم و مخاطبمحوری آن و همچنين ارائه توضيحات برخی مفردات قرآنی و يا اصطلاحات فارسی بهكار رفته در ترجمه و يا تفسير مختصر برخی آيات در مؤخره كتاب به عنوان « يادآوری» اشاره كرد.

مسعود انصاری

مسعود انصاری قرآنپژوه پرتلاش معاصر است كه در زمينه ترجمهپژوهی قرآن آثار ارزشمندی دارد كه از آن جمله میتوان به ويرايش فنی ترجمه «محدث دهلوی»، «ترجمه بهاءالدين خرمشاهی» و «محمدمهدی فولادوند» اشاره كرد.

ترجمه مسعود انصاری ترجمهای از قرآن كريم است محتوايی كه بارزترين ويژگی آن پايبندی به نحو قرآنی است. در اين ترجمه مطابقت با متن از لحاظ لغوی و محتوايی به خوبی در نظر گرفته شده و درموارد ضروری افزودههای تفسيری را به همراه خود دارد. اين افزودهها در مواردی كه شرح مستقيم واژههای بودهاند در درون دو هلال قرار گرفتهاند و اگر به گونهای ديگر بوده درون دو قلاب جای گرفته است. نثر ترجمه نثر معيار و امروزی است و از آوردن عبارات نامأنوس و سرهنويسی در آن پرهيز شده و مترجم هيچگونه گرايش افراطی نسبت به عربی يا فارسی گرايی نداشته است. از لحاظ مطابقت با متن آيات، ترجمهای است دقيق كه معادليابی تك واژگان در آن با دقت بسياری صورت گرفته است. تأكيداتی كه در متن عربی قرآن بسياربه كار رفته و در فارسی معادلی ندارد با روشی بسيار دقيق تا آنجا كه برای خواننده فارسی ملالآور نباشد ظاهر شدهاند.

آيتالله مشكينی

ترجمه آيتالله مشكينی از قرآن كريم ترجمهای روان همراه با نكات تفسيری مناسب و به اندازه است. اين ترجمه با ويرايش حسين استادولی در سال 1380 به چاپ رسيد. آيتالله مشكينی در نگارش اين ترجمه دقتهای ويژهای را بكار برده است. از جمله آنكه اگر در يك واژه چند معنا احتمال داده میشد تمام معانی را منعكس كردهاند به اين ترتيب كه در صورت متضاد بودن معانی، معنای دوم و سوم را با كلمه «يا» و در غير اينصورت با كلمه «و» آورده اند. ايشان به ترجمه «واو»های عطف كه در اول برخی آيات هست نيز توجه داشتهاند و اگر عطف به محذوف بوده است نكته حذف شده را بيان كردهاند. نكته ديگر آن كه مطالب اضافه شده چه به عنوان جملات تكميلی و چه به عنوان شرح، همه يكدست در پرانتز آورده شده است.

طاهره صفارزاده

طاهره صفارزاده از مترجمان و استادان ادبيات فارسی و انگليسی است كه ترجمه خود را از قرآن كريم به دو زبان فارسی و انگليسی در سال 138 منتشر كرد. اين ترجمه با سبك ساده ارائه شده است. نثر ترجمه اگرچه برخی مواقع متكلفانه میشود اما در مجموع امروزی و واژهگزينی آن مطابق با نثر معيار است و اين ترجمه مناسب سطح عمومی فارسیزبانان است. حجم توضيحات تفسيری اين ترجمه، قابل ملاحظه و متوسط است. سعی مترجم بر آن بوده توضيحات خارج از متن را در ميان كروشه بگذارد، كه از اين نظر حجم كروشه ها زياد شده و در اين ترجمه كه به صورت دو زبانه (فارسی و انگليسی) عرضه شده اغلب صفحات دارای پانوشت (تفسير، شأن نزول ، تاريخ نزول و ...) است. اثر از جهت عدم رعايت ساختار نحوی در برخی آيات، ترجمه نشدن برخی از عبارات و الفاظ دقيق نبودن واژهگژينیها و وجود اشكالات زبانی، نقد شده است.

علیاصغر حلبی

ترجمه دكتر علیاصغر حلبی استاد دانشگاه در سال 1380 به چاپ رسيد. در اين اثر تلاش شده است كه ترجمه قرآن با توضيحات تفسيری همراه باشد؛ از اين رو برای فهم بهتر آيات هر جا به شرح و ترجمه نياز بوده از قلاب استفاده شده است. مترجم در پايان ترجمه، سخنان مفصلی در 30 صفحه آورده و درباره نكاتی همچون: اهميت قرآن كريم و برخی از مباحث علوم نكاتی را بيان كرده است. وی همچنين سخنی درباره ترجمه حاضر و انگيزه خود در ترجمه قرآن، نگاشته است. به رغم تلاش مترجم، در بررسی اين ترجمه به مشكلاتی مانند: اغلاط علمی و محتوايی، ويرايش بسيار بد و استفاده بيش از اندازه از كروشه برمیخوريم. برخی قرآنپژوهان معتقدند اين ترجمه ميان كمدقتی و سنگينی قلم جمع كرده است؛ و در مجموع نه آنگونه كه بايد، روان است و نه دقيق.

حسين انصاريان

حسين انصاريان از پژوهشگران و سخنوران بهنام ايران است كه آثار عرفانی بسياری را به رشته تحرير در آورده و ترجمه وی نيز از قرآن كريم در سال 1383 به چاپ رسيد.

اين اثر ترجمهای روان، ساده و البته خوشخوان است و مطابق با نثر معيار و قابل استفاده همگان است توضيحات تفسيری در اين اثر اندك بوده و با كروشه و يا پرانتز از متن جدا شده است.

محمدعلی رضايی اصفهانی

حجةالاسلام محمدعلی رضائی اصفهانی از قرآنپژوهان معاصر و موفق است كه در زمينههای گوناگون قرانی از جمله ترجمه قرآنپژوهش كرده است. وی با همكاری برخی از محققان حوزه در سال 1383 ترجمه جديدی از قران ارائه داد.

روش ترجمه، هسته به هسته (جمله به جمله) است در اين ترجمه هرگاه توضيح داخل يا اضافه تفسيری مورد نياز بوده، داخل پرانتز قرار گرفته است و مطالب مقدر آيات قرآن، در كروشه قرار گرفته است تا امانت در ترجمه كاملاً رعايت شود.

در اين اثر، به همگونسازی ترجمه (عبارات مشابه) توجّه زيادی شده و با رعايت بحث وجوه و نظائر، تا حد امكان، عبارات مشابه در كل ترجمه يكسان معنا شده است. افزون بر اين همه حروف اضافه و كلمات و جملات قرآن در فارسی معادليابی و معنا شده است. نثر اين ترجمه نثر معيار فارسی است و سلاست و روانی جملات، همراه با رسايی و دقت كامل ترجمه، مورد توجه بوده و از واژههای غريب و نامأنوس و نيز از عبارتپردازیهای شاعرانه در آن پرهيز شده است.

سيد محمدرضا صفوی

ترجمه حجتالاسلام محمدرضا صفوی از قرآن كريم يكی از دو ترجمه مركز فرهنگ و معارف قرآن است كه در سال 1385 توسط دفتر نشر معارف منتشر شده است. اين اثر باتوجه به ديدگاههای تفسيری علامه طباطبائی در تفسير الميزان نگاشته شده و ترجمهای بسيار روان و گويا است. در اين ترجمه برگردان واژهها و جملهها دقيق است و نهتنها برای هرواژهای معادلی نهاده شده، بلكه سعی بسيار شده كه حتی در برابر حركات و اعراب كلمات كه گويای معنای خاص بوده نيز معادلی آورده شود و به گونهای كه مفاد آن منعكس شود. رعايت همسانی ترجمه واژهها و جملههای يكسان، پرهيز از واژهها و عبارات نامأنوس و گويائی و رسائی ترجمه، از اصول و نكات مهمی محسوب میشود كه در اين ترجمه رعايت شده است. يكی از بخشهای مهم اين ترجمه بخش توضيحات آن است كه در آن به فراخور محتوای آيات مباحث عقيدتی، اخلاقی و اجتماعی، تاريخی، علمی، فلسفی، روانی و احياناً ادبی توضيح داده میشود.

علیاكبر سروری

ترجمه علیاكبر سروری را میتوان از جمله ترجمههای معادل و به سبك ساده دانست. سعی مترجم در ارائه ترجمهای ادبی، شيوا و در عين حال مطابق با نثر معيار بوده است. وی تا حدودی در دستيابی به اين هدف توفيق داشته است، مترجم گاه از ترجمه معادل عدول كرده و به مرزهای ترجمه تحتاللفظی وارد میشود. حجم اندك توضيحات تفسيری در ميان پرانتز مشخص شدهاند اين نكته در نقد ترجمه مذكور حائز اهميت است كه گاه مترجم بیتوجه به برخی ظرافتهای ادبی زبان مبدأ به ترجمه دست زده است.

امير توحيدی

ترجمه قرآن امير توحيدی در سال 1385 توسط انتشارات حافظ نوين منتشر و نخستينبار در خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) معرفی شد. اين مصحف شريف بر اساس مبانی علمی و با هدف صحت و سهولت قرائت قرآن كريم ترجمه شده است. در توضيحات ناشر اين ترجمه از قرآن كريم آمده است: «اين مصحف بر اساس قرائت عاصم به روايت حفص و از طريق شاطبيه كتابت شده و نگارش كلمات آن از منابع «رسمالمصحف» است.

به كار بردن موارد خاص قرائت، علايم وقف و سكت و ساير علايم از مشخصات اصلی اين ترجمه از قرآن كريم محسوب میشود.

از برخی از ويژگیهای اين ترجمه میتوان به تقيد به روانی متن، دقت و صحت در ترجمه واژهها، توجه به ادبيات قرآنی، به كار نبردن اطناب در ترجمه قرآن، استفاده از واژههای معمول عربی در زبان فارسی و ارائه توضيحات كوتاه و ضروری برخی از آيات قرآن كريم اشاره كرد.

غلامعلی حداد عادل

يادآوری میشود ترجمه قرآن «غلامعلی حداد عادل» نير هماكنون توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی در دست انتشار قرار دارد. در اين ترجمه، مترجم با استفاده از واژههای سليس و روان ترجمهای قابل فهم را برای خوانندگان پارسیزبان ارائه كرده است.

حداد عادل در اين ترجمه با وفاداری به مفهوم آيات مقدس قرآن كوشيدهاست برگردانی فراهم آورد كه خوانندگان، پيام و معانی آيات را به روشنی دريابند.

آنچه مسلم است مجموعههای نفيس از ترجمههای قرآن در سی سال گذشته چشماندازی از تحولات ناپيدا را در عرصه ترجمه وحی نويد میدهد. اين ترجمهها به بركت انقلاب اسلامی افزايش بسياری يافته و افراد زيادی به اين حوزه روی آوردهاند و امروز در مقايسه با پيش از انقلاب به اين نتيجه میرسيم كه بسياری از ترجمههای قرآن به زبان روز و بر طبق نياز مخاطبان منتشر شده است.

برگرفته از: ایکنا