Tweet
مطالعاتی كه تاكنون در زمینه ترجمه انجام شده است، به مسائلی حول محور تعریف ترجمه، مشكلات معادل یابی واژگان، درنظر گرفتن سبك و یا انتقال پیام اثر و مباحثی از این دست پرداخته است. گرچه این مطالعات به نوبه خود و با توجه به موارد بكارگیری آنها ارزشمند است اما عمدتاً به فرایندهای روان - زبان شناختی و ذهنی كه موجب درك و فهم معنی، تشخیص انسجام معنایی و شناخت پیام اثر در ذهن مترجم می شود، كمتر توجه شده است.
اندیشمندان و نظریه پردازانی كه از دیدگاه های مختلف به فرایند ترجمه پرداخته اند، غالباً به جنبه های بیرونی و ساختاری ترجمه توجه داشته اند و خود اثر ترجمه شده را مورد بررسی قرار داده اند، از این رو مطالبی مانند انتخاب معادل های مناسب برای كلمات، ساختارهای زبانی، دستیابی به معنی، تحلیل معنایی كلمات، طبقه بندی نحوی ـ معنایی، بررسی عوامل متنی، انتقال پیام و ... مورد بررسی قرار گرفته و به آنچه كه در حین ترجمه در ذهن مترجم اتفاق می افتد و وی را به فهم و درك اثر رهنمون می سازد كمتر پرداخته شده است.
اندیشه عدم قطعیت معنی یكی از مسائلی است كه همواره با ترجمه همراه بوده است. مترجم قبل از هر چیز به بررسی معانی در متن می پردازد و می كوشد كه متن و روش های ممكن تفسیر متن را تحلیل كند. در تحلیل یاد شده بررسی دنیای متن، تكثر واقعیتها و چندگانگی معنایی، مترجم را به دامنه تحلیل گفتمان می كشاند و در این راستا وی به جست وجو و بررسی ارتباط منطقی و انسجام معنایی در متن و تعبیر و تفسیر آن می پردازد.
تعبیر و تفسیر، درك و فهم، معنی، علاوه بر قلمرو ساختارهای گفتمانی، به قلمرو ذهن نیز تعلق دارند. برقراری انسجام بین جمله ها، تفسیر موضوع یك متن و رسیدن به درك و فهم مستلزم آن است كه كاربران زبان گنجینه ای گسترده و مشترك از باورهای اجتماعی و فرهنگی را دارا باشند. روان ـ زبان شناختی از جمله دانشهایی است كه بر ابعاد ذهنی كاربرد زبان، مانند فرایندها و بازنمودهای ذهنی گوناگون كه معمولاً در حافظه كاربران زبان جای دارند تأكید دارد. بازنمودهای ذهنی كه در نتیجه خواندن یك متن حاصل می گردند صرفاً رونوشتهای ساده ای از متن یا معنای آن نیستند، بلكه حاصل فرایندهای ساخت یا معنایی هستند كه ممكن است عناصری از متن، عناصری از آنچه كاربران زبان درباره زمینه می دانند و عناصری از باورهایی كه آنان پیش از شروع ارتباط دارند را به كار گیرند.
با بررسی عملكرد ذهن می توان گفت كه ترجمه حاصل فرایندهای روان ـ زبان شناختی است كه یك اثر را از زبانی به زبانی دیگر می برد. در این فرایند فعالیت های ذهنی اتفاق افتاده در ذهن مترجم، موجب می شود وی به فهمی خاص از موضوع اثر برسد و آن را در ذهن بسازد و در زبان شكل دهد. می توان ترجمه را شكلی از ارتباط زبانی دانست كه تابع فرایندهای ذهنی ـ زبانی است و براساس آن متنی در یك زبان به متنی معادل آن به زبانی دیگر، دوباره خلق می شود.
بنابراین ترجمه فعالیتی ذهنی است كه در پیوندگاه «تفكر» و «زبان» و «واقعیت» قرار گرفته است.
بررسی این فرایند ذهنی، روشن می كند كه ترجمه متضمن مهارت در چارچوب حوزه وسیع و گسترده ای است و برخورد مترجم با متن باید برخوردی تفسیرگرانه باشد.
مترجم در واقع باید مهارت زبانی را با دانش جامع و كاملی از واقعیت ها كه شامل دنیای متن است درآمیزد و دانش فرا زبانی خود را به منظور فهم و درك و تدوین مجدد پیام در كنترل متن درآورد.
از این رو انسجام عاملی است كه فهم های متعدد از یك متن را محدود می سازد. از این دیدگاه، لازم است به دنبال الگویی باشیم كه بتواند تبیین جامعی از تمامی ابعاد ساختاری و معنایی و كاربردی متن را ارائه دهد.
توجه به ترجمه از این رویكرد، ما را تا حدی به جنبه های پیچیده این فرایند رهنمون می سازد و می تواند در رسیدن به یك نظریه جامع در ترجمه برساند. یك نظریه ترجمه باید آنچنان جامع باشد كه بتواند هم فرایند ترجمه را و هم حاصل ترجمه را شرح دهد. در حال حاضر نظریه های ترجمه اگرچه متحول شده اند، اما غالباً به سطح روساختی و عوامل بیرون از ذهن گرایش دارند. شناخت عملكرد ذهن در فرایند ترجمه می تواند به روش های مدون و كارآمدتری در آموزش ترجمه و تربیت مترجمان منجر شود.
از سوی دیگر، یافته های علمی پیرامون فرایند تعبیر و تفسیر می تواند در هر رشته علمی به كار گرفته شود، زیرا همیشه بشر درگیر تفسیر پیچیدگی های معنایی است. تفسیر شاید اصلی ترین فعل تفكر انسان است. به نظر «پالمر»، فهم و تفسیر جهات بنیادی هستی انسان هستند و فهم، اساس هر تفسیر است و تفسیر یعنی صراحت بخشیدن به فهم، بنابراین بررسی فرایند تفسیر می تواند در حوزه های هنر و زیبایی شناسی، مطالعات تاریخی و تحقیقات مربوط به زبان و زبان شناسی و هر مبحثی كه در آن نیاز به فعال كردن ذهن و نیاز به فهم باشد، به كار رود.
منابع:
نگاهی تازه به معنی شناسی، فرانك پالمر، ترجمه كوروش صفوی، تهران، نشر مركز۱۳۷۴، .
زبان و ذهن نوام چامسكی ، ترجمه كوروش صفوی، تهران، انتشارات هرمس۱۳۷۶، .
تحلیل كلام روشی برای ترجمه: نظریه و كاربرد. ژان دلیل، ترجمه اسماعیل فقیه، تهران، انتشارات رهنما، ۱۳۸۱ .
مژگان صبری
برگرفته از: روزنامه ایران
اندیشمندان و نظریه پردازانی كه از دیدگاه های مختلف به فرایند ترجمه پرداخته اند، غالباً به جنبه های بیرونی و ساختاری ترجمه توجه داشته اند و خود اثر ترجمه شده را مورد بررسی قرار داده اند، از این رو مطالبی مانند انتخاب معادل های مناسب برای كلمات، ساختارهای زبانی، دستیابی به معنی، تحلیل معنایی كلمات، طبقه بندی نحوی ـ معنایی، بررسی عوامل متنی، انتقال پیام و ... مورد بررسی قرار گرفته و به آنچه كه در حین ترجمه در ذهن مترجم اتفاق می افتد و وی را به فهم و درك اثر رهنمون می سازد كمتر پرداخته شده است.
اندیشه عدم قطعیت معنی یكی از مسائلی است كه همواره با ترجمه همراه بوده است. مترجم قبل از هر چیز به بررسی معانی در متن می پردازد و می كوشد كه متن و روش های ممكن تفسیر متن را تحلیل كند. در تحلیل یاد شده بررسی دنیای متن، تكثر واقعیتها و چندگانگی معنایی، مترجم را به دامنه تحلیل گفتمان می كشاند و در این راستا وی به جست وجو و بررسی ارتباط منطقی و انسجام معنایی در متن و تعبیر و تفسیر آن می پردازد.
تعبیر و تفسیر، درك و فهم، معنی، علاوه بر قلمرو ساختارهای گفتمانی، به قلمرو ذهن نیز تعلق دارند. برقراری انسجام بین جمله ها، تفسیر موضوع یك متن و رسیدن به درك و فهم مستلزم آن است كه كاربران زبان گنجینه ای گسترده و مشترك از باورهای اجتماعی و فرهنگی را دارا باشند. روان ـ زبان شناختی از جمله دانشهایی است كه بر ابعاد ذهنی كاربرد زبان، مانند فرایندها و بازنمودهای ذهنی گوناگون كه معمولاً در حافظه كاربران زبان جای دارند تأكید دارد. بازنمودهای ذهنی كه در نتیجه خواندن یك متن حاصل می گردند صرفاً رونوشتهای ساده ای از متن یا معنای آن نیستند، بلكه حاصل فرایندهای ساخت یا معنایی هستند كه ممكن است عناصری از متن، عناصری از آنچه كاربران زبان درباره زمینه می دانند و عناصری از باورهایی كه آنان پیش از شروع ارتباط دارند را به كار گیرند.
با بررسی عملكرد ذهن می توان گفت كه ترجمه حاصل فرایندهای روان ـ زبان شناختی است كه یك اثر را از زبانی به زبانی دیگر می برد. در این فرایند فعالیت های ذهنی اتفاق افتاده در ذهن مترجم، موجب می شود وی به فهمی خاص از موضوع اثر برسد و آن را در ذهن بسازد و در زبان شكل دهد. می توان ترجمه را شكلی از ارتباط زبانی دانست كه تابع فرایندهای ذهنی ـ زبانی است و براساس آن متنی در یك زبان به متنی معادل آن به زبانی دیگر، دوباره خلق می شود.
بنابراین ترجمه فعالیتی ذهنی است كه در پیوندگاه «تفكر» و «زبان» و «واقعیت» قرار گرفته است.
بررسی این فرایند ذهنی، روشن می كند كه ترجمه متضمن مهارت در چارچوب حوزه وسیع و گسترده ای است و برخورد مترجم با متن باید برخوردی تفسیرگرانه باشد.
مترجم در واقع باید مهارت زبانی را با دانش جامع و كاملی از واقعیت ها كه شامل دنیای متن است درآمیزد و دانش فرا زبانی خود را به منظور فهم و درك و تدوین مجدد پیام در كنترل متن درآورد.
از این رو انسجام عاملی است كه فهم های متعدد از یك متن را محدود می سازد. از این دیدگاه، لازم است به دنبال الگویی باشیم كه بتواند تبیین جامعی از تمامی ابعاد ساختاری و معنایی و كاربردی متن را ارائه دهد.
توجه به ترجمه از این رویكرد، ما را تا حدی به جنبه های پیچیده این فرایند رهنمون می سازد و می تواند در رسیدن به یك نظریه جامع در ترجمه برساند. یك نظریه ترجمه باید آنچنان جامع باشد كه بتواند هم فرایند ترجمه را و هم حاصل ترجمه را شرح دهد. در حال حاضر نظریه های ترجمه اگرچه متحول شده اند، اما غالباً به سطح روساختی و عوامل بیرون از ذهن گرایش دارند. شناخت عملكرد ذهن در فرایند ترجمه می تواند به روش های مدون و كارآمدتری در آموزش ترجمه و تربیت مترجمان منجر شود.
از سوی دیگر، یافته های علمی پیرامون فرایند تعبیر و تفسیر می تواند در هر رشته علمی به كار گرفته شود، زیرا همیشه بشر درگیر تفسیر پیچیدگی های معنایی است. تفسیر شاید اصلی ترین فعل تفكر انسان است. به نظر «پالمر»، فهم و تفسیر جهات بنیادی هستی انسان هستند و فهم، اساس هر تفسیر است و تفسیر یعنی صراحت بخشیدن به فهم، بنابراین بررسی فرایند تفسیر می تواند در حوزه های هنر و زیبایی شناسی، مطالعات تاریخی و تحقیقات مربوط به زبان و زبان شناسی و هر مبحثی كه در آن نیاز به فعال كردن ذهن و نیاز به فهم باشد، به كار رود.
منابع:
نگاهی تازه به معنی شناسی، فرانك پالمر، ترجمه كوروش صفوی، تهران، نشر مركز۱۳۷۴، .
زبان و ذهن نوام چامسكی ، ترجمه كوروش صفوی، تهران، انتشارات هرمس۱۳۷۶، .
تحلیل كلام روشی برای ترجمه: نظریه و كاربرد. ژان دلیل، ترجمه اسماعیل فقیه، تهران، انتشارات رهنما، ۱۳۸۱ .
مژگان صبری
برگرفته از: روزنامه ایران
