نگاهی به تجربه های عملی یك مترجم شفاهی

[A.m.ir]

رمضانعلی واشقانی فراهانی
دانشجوی ترم آخر دكتری زبان وادبیات فرانسه، سردبیر و مجری برنامه های زنده تلویزیونی و اخبار در شبكه جهانی سحر، سیمای فرانسه و مترجم همز مان همایش ها و نشست های بین الملل


مقدمه

بیش از ده سال حضور دائم در جلسات دیدارهای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی فیمابین مقامات ایرانی و همتایان خارجی و همچنین حضور در همایش های بین المللی كه در برخی موارد از هشت ساعت در روز هم فراتر می رفت و در ضمن خستگی طاقت فرسا توأم با تجربیات آموزنده ای بر ای نگارنده این نوشتار بود؛ وی را برآن داشت كه به نگارش این تجربیات و انتقال آنها به علاقه مندان ترجمه شفاهی بپردازد .

البته مقالات و نوشتارهای مربوط به اصول و فن ترجمه نوشتاری فراوان هستند ولی حداقل نگارنده با این مورد مواجه نشده است كه مترجمان شفاهی تجربه های خود را به رشته تحریر درآورند. نگارنده امید دارد با این كار دیگران را هم تشویق كند تا آنها هم به نوبه خود به این كار مبادرت نمایند. امروزه « ترجمه شفاهی » یك حرفه كاملاً تخصصی و علمی محسوب می شود و همچون سایر « علوم دانشگاهی »؛ دارای اصول و راهكارهای خاص خود است كه تحقیق و مباحثه و رویكرد علمی با آن به مرور زمان باعث رشد و اعتلای ترجمه همزمان خواهد شد .

با وجود پیشرفت های گسترده و كاربردهای بسیار رایانه و دستگاه های ترجمه ماشینی در كشورهای صنعتی كه برگردان متون از زبان های اروپایی به یكدیگر را تا حدودی تسهیل نموده است؛ موضوع ترجمه شفاهی همچنان در ابتدای راه خود قرار دارد و حتی در كشورهای توسعه یافته هم كه در زمان برگزاری همایش ها و نشست های بین المللی از مترجمان همزمان استفاده وسیعی به عمل می آید؛ این كار در ردیف دشوارترین وظایف و در عین حال از جمله پردرآمد ترین حرفه ها محسوب می شود .

امروزه ترجمه ماشینی متون در میان زبان های اروپایی كاربردی گسترده یافته است و برنامه ها ی بسیاری هم برای آن تهیه و تدوین شده است ولی در رویكرد به زبان فارسی؛ این كار به دلایل متعدد بسیار دشوار به نظر می رسد .

غنا و انعطاف پذیری بی حد و حصر زبان فارسی، هم در گفتار و هم در نوشتار، تاكنون اجازه پیشرفت در استفاده از ترجمه ماشینی در زبان فارسی را نداده است و باعث شده است كه تلاش ها در این مسیر هنوز در ابتدای راه خود باشد و این كار مستلزم برنامه ریزی های رایانه ای بسیار گسترده و پیچیده ای ست كه در عین حال نكات فراوان وگوناگون زبان فارسی را هم پوشش دهد. انعطاف پذیری زبان فارسی كه گاه با یك پسوند و یا پیشوند ساده واژه های متعدد با معانی عمیق و گسترده را به وجود می آورد كار را تا حد زیادی دشوار خواهد كرد و در صورت تدوین برنامه های رایانه ای وماشینی برای برگردان ماشینی زبان فارسی؛ بی تردید این كار بی نیاز از ویراستاری های بعدی نخواهد بود چرا كه حوزه معانی در زبان فارسی آنقدر گسترده است كه اگر بخواهیم این منظور در ترجمه حاصل شود می بایست سعی وافری در این حوزه صورت گیرد و در آخر امر هم حتماً لازم است كه افراد خبره ، متون برگردان شده را یك بار دیگر ویرایش و به قالب های مرسوم كاربردی در زبان امروز بریزند .

بنابر این، به نظر می رسد كه برای تحقق این امر خطیر، بهتر آن باشد كه مترجمان زبر دستی در امر ترجمه شفاهی تربیت شوند تا با تسلط لازم این كار را انجام دهند و در مقابل، ترجمه هم بوی یك كار ماشینی و بدون احساس را ندهد .

این را هم باید اضافه كرد كه شور و احساس و قریحه هنری مترجم در كاربرد كلمات زیبا و عبارت های دلنشین می تواند بر تأثیر گذاری كلام در هنگام ترجمه، اثری عمیق داشته باشد كه این كار در برگردان های ماشینی تمام وكمال صورت نخواهد گرفت .
در این نوشتار، به ذكر مطالبی چند از افق های بی حد و حصر كار ترجمه شفاهی كه یك ضرورت مهم دنیای معاصر محسوب می شود و دنیای پر از ارتباطات امروز بدان نیاز مبرم دارد خواهیم پرداخت .


اصولی از ترجمه همزمان

مترجم برای موفقیت در ترجمه همزمان، به آمادگی ها و ابزارهایی نیازمند است كه به طور خلاصه در زیر به آنها اشاره می شود .

۱- تسلط بر زبان مادری

مترجم شفاهی خوب؛ باید زبان مادری خود و ادبیات نوشتاری و گفتاری زبان مبدأ را بشناسد. او مجبور است با مطالعه دائم و هدف دار؛ بر ظرافت های زبانی و معانی زبان مادری خود تسلط یافته و همواره نگاهی كاربردی به موضوع ترجمه همزمان داشته باشد . به این منظور، او باید ارتباط نوشتاری، شنیداری و دیداری مستمری را با زبان مادری خود و تحولات آن برقرار كند. این بدان معنی است كه مترجم، هر لحظه خود را در فضای ترجمه احساس كند و تصور كند كه همواره در حال انتقال مفاهیم است.

شرایط لازم برای این كار هم با توسعه روز افزون فناوری های نوین؛ همیشه و به سادگی فراهم است. یعنی اینكه دانشجوی رشته مترجمی با گرایش همزمان؛ بخوبی می تواند با روشن كردن رادیو و یا یك شبكه تلویزیونی، فضای لازم برای این تمرین را فراهم كند و فرض را بر این بگذارد كه در حال ترجمه كردن است.

سخنرانی یك خطیب، یك تحلیلگر مسائل سیاسی، اقتصادی و یا كارشناسانی كه در مطبوعات و رسانه های گروهی نظرات مختلفی را ارائه می دهند؛ می تواند محمل خوبی برای این كار باشد و مترجم می تواند با ترجمه همزمان گفته های این افراد قابلیت های زبانی خود را آزموده و به تدریج تقویت نماید و موارد نقص خود را یادداشت و اصلاح كند. نگارنده از این روش تجربه خوب و مفیدی دارد كه همواره آنرا به دیگر علاقه مندان هم توصیه می نماید .

در این قبیل موارد ضبط كردن صدای گوینده و ضبط كردن صدای خود مترجم برای برطرف سازی اشتباهات و یا تكرار دوباره كار می تواند تا حدود زیادی مفید واقع شود .

۲- تسلط بر زبان دوم

احاطه بر نكات و ظرافت های زبان گفتاری و نوشتاری زبان دوم هم از موضوعات اجتناب ناپذیری است كه مترجم می بایست قویاً آنها را مد نظر قرار دهد. چون به همان میزان ضعف در این موارد، ما شاهد همان میزان كاستی و ناتوانی در انتقال مفاهیم خواهیم بود .

۳- تقویت آگاهی های عمومی و قوای شنیداری از طریق گوش دادن مكرر اخبار و رسانه ها

یك مترجم شفاهی می بایست از سطح نسبتا خوبی از آگاهی های عمومی در زمینه های سیاسی، فرهنگی و بخصوص اجتماعی برخوردار باشد و با مطالعه و حفظ ارتباط شنیداری ودیداری دائمی خود با رسانه ها ی داخلی و خارجی، قوه درك خود از مفاهیم رسانه ای و معانی بیان در زبان مبدأ و مقصد را هم تقویت نماید. مثلاً این احتمال و جود دارد كه هر یك از مخاطبان در بخشی از گفتگوهای خود و برای بازتر كردن فضای صحبت و یا برای انتقال بهتر مقصود؛ از ضرب المثلها؛ اشعار شعرای معروف و یا نقل قول های مشهور استفاده كنند و یا از اعتقادات فرهنگی خود سخن بگویند كه بطور قطع آشنایی مترجم با این مسائل او را در انتقال مفاهیم یاری خواهد كرد .

۴- تقویت فن بیان و كاربردهای زبان فارسی

برای این هدف؛ مترجم شفاهی باید در زمان فراغت بر كاربردهای معانی زبان مادری خود اندیشه و تمرین نموده و در زمان قرار گرفتن در شرایط ترجمه از آنها استفاده نماید.

۵- اهمیت به نقش زمان

در ترجمه شفاهی مترجم نباید با به دنبال كلمات گشتن مخاطب خود را معطل نگه دارد و فضای حاكم بر جلسه و یا شنیدار را خسته كننده و كسالت بار كند. لازم است كه مترجم همزمان با تغییر آهنگ و كلام خود، هر از گاه نشاط لازم را هم در فضای ترجمه ایجاد كند .

۶- یادداشت بر داری و خلاصه نویسی نكات اصلی گوینده و مخاطب

یادداشت برداری در حین ترجمه از نكات مهمی است كه یك مترجم ترجمه همزمان نباید از آن غافل شود . از آنجا كه در فضای ترجمه همزمان، مترجم نقطه وصل دو طرف محسوب می شود باید همیشه دفترچه ای نه چندان بزرگ در اختیار داشته و صحبت های طرفین را سریعاً یادداشت و در زمان برگردان از آنها استفاده نماید. این كار به عنوان كمك حافظه وی عمل می كند و به او مجال می دهد كار خود را با امانت بیشتری انجام داده و مفاهیم را درست تر منتقل نماید. یادداشت برداری برای كسانی كه موظف هستند بعد از جلسه گزارشی از كار را هم ارائه دهند كمك مفیدی خواهد بود. اگر مترجم شفاهی از این سرعت برخوردار باشد كه تمام مطالب را بنویسد این حالت مطلوب ترین وضعیت است ولی درصورت عدم امكان نوشتن همه مطالب
گوینده كلام ؛ نوشتن فعل ها به صورت مصدر؛ و مفاهیم كلیدی و هر چه كه به ا نتقال بهینه موضوع یاری رساند بهترین روش محسوب می شود.

یك ضرب المثل انگلیسی می گوید: « یك مداد كم رنگ از صد حافظه قوی بهتر است »
استفاده از نكات كاربردی این ضرب المثل در روند ترجمه نقشی اساسی دارد كه به تجربه ثابت شده است.

۷- امانت داری

از آنجا كه احتمال دارد در زمان ملاقات ها؛ هر یك از طرفین برای دفاع از مطالب خویش لحن كلام را تقویت نموده و با شدت و هیجان سخن بگویند و یا حتی ناراحتی و نگرانی خود از موضوعی را به مخاطب منتقل كنند، مترجم هم لازم است امانت داری را حفظ كند و با همان ترتیب و با كاربرد كلمات مناسب و بجا، مفهوم را منتقل نماید.

البته باید به این نكته هم اشاره كرد كه در زمان ترجمه شفاهی و یا در زمان انجام یك ملاقات رسمی؛ گرفتن ژست های فیزیكی از سوی مترجم نه تنها ضروری نیست بلكه اصلاً توصیه نمی شود.

(برای مثال، در جلسات رسمی و در موارد اختلافات سیاسی مهم فیمابین، مترجم حق ندارد با انگشت به سوی شنونده كلام اشارات تهدیدآمیز داشته و یا مثلاً با مشت گره كرده در هوا سخن بگوید! چون از مترجم این انتظار وجود ندارد و او هم این حق را ندارد كه به یك طرف مخاصمه تبدیل شود!)

۸- عدم مداخله

از آنجا كه برخی افراد عادت دارند جملات طولانی بكار ببرند لازم است در زمانی كه مترجم با گوینده كلام و مخاطب وی در یك جلسه حضور دارند مؤدبانه این نكته یاد آوری گردد كه هر یك از طرفین جملات خود را كوتاه و موجز بیان كنند تا از معطل شدن مخاطبان در زمان صحبت هر یك از طرفین اجتناب شود. مترجم همزمان معمولاً حق دخالت در فحوای گفته های طرفین را ندارد ولی در زمانی كه متوجه اشتباهی در گفتار از سوی یكی از طرفین می شود تا آنجا كه به مفهوم گفته شده آسیب نرساند می تواند در زمان ترجمه این اشتباهات را رفع و تصحیح نماید.

۹- رفتار مناسب

مترجم شفاهی نباید حالات روحی و شخصیتی خود را در جلسات دیدار رو در رو دخیل كند. مترجم می بایست متناسب با فضای ترجمه رفتار مناسب را اتخاذ كند. ولی در مجموع حفظ آرامش روحی و رفتاری و اجتناب از اخمو بودن و یا خندیدن زیاد در زمان برگردان مطالب و به طور كلی رعایت ادب در جلسه توصیه می شود.

۱۰- فراگیری مسائل تخصصی و زبانی

- تجربه شخصی نگارنده ثابت كرده است كه فرا گرفتن اصطلاحات زبانی در چهار چوب « چند كلمه ای » و یا « خطی » او را در بهره گیری هر چه بهتر از زمان یاری می دهد و باعث می شود كه در برگردان همزمان عبارت ها موفق تر عمل نماید. اگر زبان آموز رشته مترجمی در زمان فراگیری، با دیدی انعطاف آمیز زبان بیاموزد و دایره وسیع تری از كلمات و عباراتی را كه با یك كلمه ساخته می شوند بیاموزد این كار بر توانایی های وی در انتقال صحیح می افزاید و كیفیت ترجمه همزمان را بسیار بالاتر می برد.

برای مثال كلمه relation به معنای « رابطه » و « مناسبات » را در نظر بگیرید: همانطور كه ما در زبان فارسی می توانیم این كلمه را به صورت یك تركیب اضافی و یا وصفی یا با دیگر كلمات بكار بریم در زبان مقصد هم همین موضوع صادق است. لذا اگر زبان آموز این كلمه را در حالت تركیب وصفی و یا اضافی آن ( به شرح مثالهای زیر) فراگیرد از كار آمدی بیشتری برخوردار خواهد بود.

Relations mutuelles روابط دو جانبه
Relations historiques روابط تاریخی
Relations internationales روابط بین الملل
Relations interétatiques روابط بین دولتی

مثال دیگر:

Organisation سازمان
Organisation + mondiale سازمان جهانی
Organisation + mondiale + de la sante' ( OMS )l سازمان جهانی بهداشت

از این مثال ها می توان نمونه های فراوانی را ذكر كرد كه در این نوشتار نمی گنجد. فراگیری اصطلاحات و ساختارها در قالب « خطی و جمله ای » روش بسیار مناسبی برای بهینه سازی كار ترجمه است. نگارنده، مجموعه ای از این قبیل عبارات را در قالب واژه نامه ای كه ماحصل چندین سال كار پیگیر است جمع آوری كرده و قصد انتشار آن را دارد.

- گسترش فرهنگ عمومی و تأسیس نهاد ها و سازمان های گوناگون اقتصادی و سیاسی و جوامع متعدد علمی و فرهنگی كه از نشانه های شاخص جامعه مدنی محسوب می شوند باعث شده است كه در زبانهای اروپایی استفاده از سرواژ ه ها ( واژه های جدیدی كه با كنار گذاشتن حروف اول كلمات تشكیل دهنده نام یك مؤسسه و یا سازمان درست شده است و در زبان فرانسه به آن sigle می گویند) بسیار رواج یابد و استفاده از این علائم جزء لاینفك زندگی اجتماعی جوامع و محیط های علمی و دانشگاهی گردد. استفاد ه از این نوع علائم زبانی چند سالی است كه در زبان فارسی هم رواج یافته و كاربرد فراوان دارد. (مانند هما، سما، رجا، ناجا، نزاجا و غیره *).
برای مثال روزی نیست كه در اخبار پخش شده در مطبوعات و رسانه های جمعی فرانسوی از عبارت هایی همچون *TGV ، PS ، SDF ، TVA و امثال این ها استفاده نشود. فراگیری این علوم و معانی آنها كه تا حدود زیادی به سرعت تبادل واژه ها و انتقال مفاهیم افزوده است بر مترجم شفاهی لازم است .

- آشنایی با زبان شناسی و اصول علمی آن و همچنین علوم نوین مرتبط با زبان شناسی همچون معناشناسی و نشانه شناسی نیز از جمله مطالبی است كه مترجم شفاهی می بایست بدان توجه عمیق مبذول دارد. ازآنجا كه امروزه همه زبان های زنده مجموعه ای متحول را تشكیل می دهند كه با ترقی علم و فناوری بر پیچیدگی آنها هم اضافه می شود و ورود اصطلاحات و واژه های كوچه و بازار و مفاهیم خاص مورد كاربرد قشرهای گوناگون همچون جوانان ( كه از زبان خاص خود برای انتقال برخی مفاهیم استفاده می كنند) آشنایی خاص با این مقوله را می طلبد؛ لذا بر مترجم شفاهی است كه این تحولات را هم دنبال كند و با ظرافت های آنها آشنا باشد.

- توجه به ظرافت های زبانی و مشخصه های فر هنگی اقوام مختلف هم موضوعی است كه نمی بایست از خاطر مترجم دور باشد. برای مثال برخی از فرانسوی ها عادت دارند در زمان ابراز مخالفت و یا ناامیدی ازچیزی، از دهان خود صدا هایی بیرون بیاورند كه در فرهنگ فارسی ناشناخته است و می تواند رفتاری ناپسند تلقی شود و این جاست كه مترجم باید این قبیل
رفتارها را برای مخاطب خود توضیح دهد تا سوء تفاهمی برای طرفین به وجود نیاید.

- نگارنده بر اساس تجربیات خود، به فراگیران رشته های مترجمی زبان توصیه می كند كه در كنار زبانی كه برای آن فعالیت می كنند حتماً یك زبان سوم را هم بر حسب نزدیكی واژگانی و یا ساختاری فراگیرند. این كار هم به حوزه واژگانی و گستره اطلاعات عمومی آنها كمك می كند و هم از نظر روانی بر خود مترجم و مخاطبان وی تأثیری بسیار مثبت می گذارد. از جمله این زبان ها كه ساختاری نزدیك تر به زبان فرانسه دارند می توان به انگلیسی، اسپانیایی وایتالیایی
اشاره كرد. چند خوش و بش ساده با مخاطبان به زبان های مختلف در دیدارها می تواند اثری عمیق بر فضای فكری مخاطبان و تصویر ذهنی ایشان از مترجم و كشوری كه بدان تعلق دارد بگذارد كه نباید این آثار را دست كم گرفت. چون بخش عمد ه ای از نتیجه بخشی دیدار های بین المللی به طور كلی با ایجاد روابط مثبت و سازنده در همان لحظات اول دیدارها و گفتگو های ساده ای كه شاید كم اهمیت به نظر برسند، شكل می گیرند .


چند نكته

- ارتباط دیداری در ترجمه معمولاً از اهمیت بالایی برخوردار است. بین مترجم و كسی كه سخن می گوید باید ارتباط بصری برقرار باشد و حتی الامكان مترجم همزمان او را در حوزه نگاه خود داشته باشد.

- برخی از افراد با اینكه فارسی سخن می گویند ولی با این حال از ادبیات كلامی و گویشی خوبی برخوردار نیستند، كلمات و جملات را درست ادا نمی كنند و به طور كلی خوب سخن نمی گویند. در این قبیل موارد مترجم باید توجه داشته باشد كه در مواجهه با این قبیل موارد « اصل كلام » را حفظ و در قالب مطلوب و صحیح بریزد.

- در دیدار هایی كه قرار است در آنها از عبارت های قرآنی، احادیث و یا ضرب المثل های عربی كاربرد ی در زبان فارسی استفاده شود مناسب است كه به سخنران و گوینده كلام ( ترجیحاً از قبل) توصیه شود كه معانی و معادل فارسی آنها را هم بگوید تا كار انتقال مفاهیم با امانت همراه باشد.


پی نوشت:

قطار های سریع السیر TGV: train à grande vitesse

مالیات بر ارزش افزوده TVA: taxe à la valeure ajoutée

بدون منزل ثابت ( اجاره نشین ها و كسانی كه سرپناه ثابت برای زندگی ندارند ) SDF: sans domicile fixe

حزب سوسیالیست فرانسه PS: parti socialiste

هما = هواپیمایی ملی ایران
ناجا = نیروی انتظامی جمهوری اسلامی
سما = سازمان مدارس آزاد (وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی )
نزاجا = نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی
رجا = راه آهن جمهوری اسلامی ایران


منبع: گاهنامه درباره ترجمه

[samad121]

tanks a lot this is the best website in the world.