Tweet
معیارهای یک ترجمه خوب برای كودكان
ترجمه آثار کودک و نوجوان را شوخی نگیرید
براساس آخرین گزارش آماری کتاب های منتشر شده، که هر سال از سوی خانه کتاب ایران اعلام می شود؛ سال گذشته بیش از ۶ هزار عنوان کتاب برای کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده که از این تعداد نزدیک به ۲۵۰۰ عنوان چاپ اول بوده اند.
۸۰۰ عنوان از کتاب های چاپ اول، کتاب های ترجمه ای حوزه کودکان و نوجوانان هستند که اغلب مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته و به چاپ مجدد رسیده اند. با وجود آنکه در این آمار هم تعداد کتاب های تالیفی بیشتر است؛ نمی توان اهمیت کتاب های ترجمه و گستردگی مخاطبان آنها را نادیده گرفت. عاملی که اهمیت بررسی معیارهای ترجمه را دوچندان می کند.
محبوبه نجف خانی با اشاره به علاقه کودکان و نوجوانان به کتاب های ترجمه می گوید: «من چند سال است که در کتابخانه های مدارس با بچه ها درباره کتاب های جدید بحث می کنم. متاسفانه گاه کتاب هایی به دست آنها می رسد که مطالب آن برای گروه سنی کودک و نوجوان قابل فهم نیست. به نظر من گاه مترجم متوجه منظور نویسنده نشده و نتوانسته تصویر ذهنی نویسنده را به مخاطب منتقل کند. در حالی که انتقال خوب یا بد این فضای ذهنی، شناخت مترجم از زبان فارسی و زبان اصلی کتاب را نشان می دهد.»
مترجم باید فضای ذهنی را منتقل کند
این عضو شورای کتاب کودک و نوجوان درباره وضعیت ترجمه در ایران معتقد است: «ترجمه های بد اغلب از مترجمانی است که بدون شناخت از ادبیات کودک و نوجوان، به ترجمه آثار این حوزه می پردازند. ممکن است آنها مترجمان خوبی در عرصه آثار بزرگسالان باشند، اما نتوانند اثر خوبی برای کودکان و نوجوانان ترجمه کنند. متاسفانه یکی از مشکلات ترجمه در کشور ما این است که ترجمه آثار کودک و نوجوان آسان گرفته می شود. در حالی که ترجمه برای کودکان پیش دبستانی و دبستانی، نوجوانان و بزرگسالان تفاوت هایی دارد. حتی ویراستار این کتاب ها نیز باید ادبیات این چهار گروه سنی را به خوبی بشناسد.»
امانتداری، روانی
مترجم آثار رولد دال در ایران، معیار های یک ترجمه خوب برای کودکان و نوجوانان را اینگونه بیان می کند: «مترجم آثار کودکان و نوجوانان نیز مانند مترجم آثار بزرگسالان، باید دو اصل امانتداری و روانی ترجمه را رعایت کند اما در ترجمه کتاب های کودک و نوجوان اصل روان بودن ترجمه مهم تر است. چون کودکان و نوجوانان نمی توانند مانند بزرگسالان با هدف خاصی کتاب را انتخاب کرده و منظور نویسنده و مترجم را با زحمت متوجه شوند. آنها کم حوصله هستند و اگر کتاب خوب با ترجمه سلیس در اختیار نداشته باشند؛ از تلویزیون و کامپیوتر پرجاذبه، برای خواندن هر کتابی نمی گذرند. بنابراین کار مترجم در انتخاب کتاب و ترجمه آن برای مخاطب کودک و نوجوان دشوارتر از ترجمه یک اثر برای بزرگسالان است».
مشکل بازی های نهایی
نجف خانی، همچنین معتقد است: «یک مترجم خوب باید با ساختار زبان فارسی و زبان مبداء آشنا باشد، چون گاه در زبان انگلیسی جملات به گونه ای نوشته شده اند که ترجمه صرف آنها مخاطب را سردرگم می کند. به طور مثال در ادبیات کودکان، بازی های زبانی زیاد است و مترجم نمی تواند ترجمه همان واژه های متن اصلی را بنویسد، بلکه می تواند از گنجینه لغات فارسی استفاده کرده و بازی زبانی جدیدی بیافریند .تنها در این شرایط است که مترجم، مخاطب کتاب را از دست نمی دهد.»
انتخاب کلمات
کمال بهروزکیا مترجم کتاب های آلمانی زبان نیز با اشاره به این نکته که سهل انگاری در ترجمه به ادبیات فارسی لطمه می زند؛ می گوید: «لازم است، مترجم زبان و موضوع کتاب را بشناسد و بتواند آن را به خوبی به زبان مقصد منتقل کند. یک مترجم موظف است در عین وفاداری به متن اصلی، واژه هایی را انتخاب کند که با آنها، فهم کتاب برای مخاطب آسانتر شود. از طرفی در ترجمه، علاوه بر انتخاب کلمات، ترکیب آنها در یک جمله نیز بسیار مهم است. در حوزه کودک و نوجوان، مترجم باید واژه هایی که برای این گروه سنی قابل فهم است را بداند و بتواند آنها را در یک جمله، درست به کار برد. همچنین در مواردی که نویسنده به نکته ای خارج از فرهنگ ما اشاره کرده نیز سطح دانش مترجم و میزان دقت و اهمیت او به مخاطب مشخص می شود.»
ترجمه کار ساده ای نیست
این مترجم درباره وضعیت فعلی ترجمه آثار کودکان و نوجوانان معتقد است: «تعداد کمی از مترجمان در کارشان دقت عمل دارند اما عده ای نیز بدون شناخت از اصول ترجمه و تنها پس از رفتن به چند کلاس زبان، کتاب های کودکان و نوجوانان را برای ترجمه انتخاب می کنند. چون به نظرشان ترجمه آثار کودکان آسان است. در حالی که استادان ما در قدیم، پس از رفتن به دانشگاه و خواندن ادبیات تطبیقی به ترجمه کتاب می پرداختند. بنابراین با توجه به امکاناتی که امروز در اختیار مترجمان جوان قرار دارد، می توان از آنها انتظار داشت که حتی کارهای بهتری نسبت به مترجمان قبلی ارائه دهند».
شقایق قندهاری که کتاب های بسیاری را از زبان انگلیسی برای نوجوانان ترجمه کرده انتخاب درست کتاب را مقدمه یک ترجمه خوب توصیف کرده و می افزاید: «مترجم باید با توجه به فرهنگ و مسائل عرفی جامعه ایران، کتابی را برای ترجمه انتخاب کند. می توان گفت انتخاب درست کتاب از ترجمه آن مهم تر است. بعد از انتخاب کتاب، شناخت زبان مطرح می شود. مترجم باید محدودیت های واژگانی کودکان و نوجوانان را بداند و بتواند با استفاده از همین واژگان محدود، منظور نویسنده را به خوبی منتقل کند. حتی گاه لازم است مترجم با تغییراتی در جملات اصلی، منظور نویسنده را شفاف تر به مخاطب برساند.»
ترجمه لغت به لغت ممنوع
وی مهم ترین مشکل آثار ترجمه شده برای کودکان و نوجوانان را ترجمه عین لغات می داند و می گوید: «برخی از مترجمان، کلمات یک جمله را ترجمه کرده و بدون هیچ خلاقیتی آنها را در کنار هم قرار می دهند. این ترجمه آن قدر بد است که جمله متن اصلی، برای مخاطب قابل تشخیص است. در واقع آن قدر ترجمه کتاب بد بوده که ویراستار هم نتوانسته آن را سلیس و قابل فهم ارائه دهد. اینگونه ترجمه کردن مانند آن است که انگلیسی را با ساختار زبان فارسی بنویسیم. متاسفانه ناشرانی هستند که در زمینه نشر اعتبار به دست آورده اند و می دانند که هر چه منتشر کنند، فروش می رود. این ناشران از اعتبارشان سوء استفاده کرده و چنین کتاب هایی را در اختیار مخاطبان قرار می دهند. کتاب هایی که مخاطب را از کتاب خواندن دور می کند. در حالی که به ویژه در حوزه کودکان، مهم ترین کارکرد کتاب، لذت بردن است و ناشر یا مترجم با ارائه یک ترجمه ضعیف از کتاب می تواند لذت کتاب خواندن را در کودک از بین ببرد.»
ناشران هم مقصرند
به طور قطع توجه ناشران به انتشار کتاب های ترجمه بیشتر است، چون هرچه باشد، انتشار این کتاب ها برای ناشران ایرانی آسانتر از انتشار کتاب های تالیفی است. کتاب هایی که نیاز به تصویرگری ندارند و ناشر بدون پرداخت حقوق مولف، می تواند با هزینه کمی، آنها را به چاپ رسانده و از فروش شان مطمئن باشد.
همین سهل انگاری باعث شده که گاه کتاب های خوب دنیا به دست مترجمان تازه کاری بیفتد که با حق الزحمه کم، حاضرند کتاب را برای ناشر، ترجمه کنند، اما با توجه به مخاطب گسترده این کتاب ها، مترجم باید خود را بازنویس اثر نویسنده بداند. در واقع مترجم با ترجمه یک اثر کار خلاقانه ای انجام می دهد که چه بسا از نگارش کتاب سخت تر باشد. چون او موظف است علاوه بر رعایت اصولی که ذکر شد، منظور نویسنده و برداشت مخاطب را در نظر گرفته و مهم تر از همه اینکه در انتخاب و ترجمه کتاب به مسائل خاص فرهنگی نیز توجه داشته باشد. رعایت این نکات در ترجمه آثار کودکان و نوجوانان دشوارتر است، چرا که مترجم در این حوزه باید کودکان و نوجوانان و ویژگی های روحی و روانی آنها را بشناسد و متناسب با نیازهای این گروه سنی در دنیای امروز کتاب خوبی را با ترجمه مناسب ارائه دهد.
روزنامه تهران امروز - تیر 86
نظر